Yozgat Coğrafyası

tarafından **By_hakaN** Paz 07 Ara. 2008, 02:14

Yozgat doğudan Sivas; güneyden Kayseri Nevşehir Kırşehir; batıdan Kırıkkale; kuzeyden ise Amasya Çorum ve Tokat illeri ile çevrili olup 34º 05’ - 36º 10’ doğu meridyenleri ile 38º 40’ - 40º 18’ kuzey paralelleri arasında yer alır.Deniz seviyesinden 1300 metre yükseklikte olup 1 412 300 Hektar toprağa sahiptir. 81 İl arasında toprak genişliği bakımından 15. sırayı alır. İlin doğudan batıya gidildikçe yüksekliği azalır.

İl’in en doğusu ile en batısı arasında 20 050 boylam (meridyen) farkı olup yerel saat farkı 8’ 20” dir. Kuzeyi ile güneyi arasında ise 10 38’lik enlem (paralel) farkı varır. Ancak fark az olduğundan iklim üzerinde önemli bir etki yaratmamıştır. İlin doğu - batı uç noktaları arasındaki kuş uçuşu uzaklık 216 km kuzey - güney uç noktaları arasındaki uzaklık 144 km. dir. Yozgat alan bakımından Türkiye’nin 15. İlidir. İlin; izdüşüm alanı ( km²) 13 597 gerçek alanı ise 14 123 km² dir

JEOLOJİK DURUM

Yozgat jeolojik bakımdan incelendiğinde; I.-III. zamanı kapsayan dönemde oluştuğu; eski ve yeni çeşitli jeolojik yapıların bulunduğu görülür. Bu kayaçlar başlıca dört grupta değerlendirilebilir:

a) Metaformik Kayaçlar
b) Bazik Kayaçlar
c) Asidik kayaçlar
d) Tortul Kayaçlar

Yozgat’ın jeolojik yapısında dikkat çeken bir özellik de yer altı sularının çok fazla değişik yerlerde kaynak olarak yer üstüne çıkmasıdır. Bu nedenle yer altı suyu bakımından oldukça zengindir.

YER ŞEKİLLERİ

Ülke topraklarının % 1.82’sini oluşturan Yozgat İli yer şekilleri bakımından genelde sade bir yapıya sahiptir. Yer şekillerinin büyük bölümünü platolar kaplamaktadır. Plotaların üzerinde yüksekliği fazla olmayan dağ ve tepeler vardır. Plato yüzeyini parçalayan vadi tabanlarında ve çukur yerlerde alüvyal ovalar oluşmuştur.

İl topraklarının yeryüzü şekillerine oranları aşağıda görüldüğü gibidir.

% 51.4 : PLATOLAR
% 37.7 : DAĞLAR
% 10.9 : OVALAR

PLATOLAR

Yozgat İli İç Anadolu Bölgesi’ndeki en geniş plato alanlarından olan “Bozok Platosu” üzerinde yer almaktadır. Bozok platosu Kızılırmak yayının çevirdiği dalgalı bir arazi özelliğindedir. Ortalama yüksekliği ise 1200 - 1400 m. arasında değişmektedir. Kızılırmak Delice Irmak ve kolları tarafından derince yarılmış olan platonun yüksekliği kuzeybatı ve batıya doğru azalmakta olup 700 - 800 m yükseklikte olan Kızılırmak taban ovasında sona ermektedir.

Platonun güneyi lavlarla örtülüdür. Akarsular bu volkanik alan içerisinde gömülerek derin vadiler oluşturmuştur. Platonun kuzeydoğu kesiminde ise kalker tabakalarının yaygın olduğu daha dalgalı arazi yapısı görülmektedir.

DAĞLAR

Platolardan sonra İl’de en geniş alanı kaplayan yeryüzü şekli dağlardır. İl’in doğu ve kuzeydoğu kenarlarında yer alan dağlar genellikle yüksekliği fazla olmayan kıvrımlı sıradağlar ve aşınarıkk alçalmış tepeler biçimindedir.

Kızılırmak Vadisi boyunca kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan AKDAĞLAR İl’deki en önemli sıra dağlardır. Kıvrımlı sıradağlar halinde uzanan Akdağlar Kızılırmak’ın akış yönünü belirlemiş ayrıca İl’in doğu komşusu olan Sivas’a doğal bir sınır oluşturmuştur. İç Anadolu Bölgesi’nin de önemli dağ sıralarında olan Akdağlar’ın yapılarında genellikle 2. zamanın kalkarleri yaygın olup eteklerinde ise neojen tortulları yer almaktadır.

İl’de ikinci önemli bağ sırası DEVECİ DAĞLARI’dır. Bozok Platosu’nun kuzeyi boyunca uzanan Deveci Dağları Yozgat - Tokat İllerin ile İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır.

Çorum sınırındaki Zinciri ve Akdağ Kayseri sınırındaki Akdağlar’ın devamı olan Gevencik ve Keklicek dağları İl’in diğer önemli dağlarıdır. Bozok Platosu üzerinde arazinin dalgalı görünüşünü fazla bozmayan nispi yükseltileri 250 - 350 m. arasında değişen tepelik alanlar da çoktur. Aşınmaya uğramış bu tepeler seller tarafından parçalanarak kırgıbayırı (Badland) adı verilen keskin sırtlarla birbirinden ayrılan pürüzlü yüzeyler oluşmuştur.

YOZGAT İlinde YER ALAN BAŞLICA DAĞLAR

Korkenez Dağı : 1524m
Yazır Dağı : 1683m
Aygar Dağı : 1641m
Dağnı Dağı : 1755m
Sırıklıdağ : 2076m
Hamzasultan Tepesi : 2272m
Keklicek Dağı : 1369m
Deveci Dağları : 1907m
Gevencik Dağı : 1607m
Akçadağ : 1639m
Zincirli Dağı : 1633m

OVALAR

İl’de ovaların kapladığı alan azdır. Ovalar genellikle tepeler arasındaki çukur yerlere alüvyonların çökmesiyle oluşmuştur. İl genelinde Boğazlıyan Sarıkaya ve Yerköy ilçelerinde ova arazisi daha geniş yer tutmaktadır.

En önemli ovalar; Boğazlıyan ve Yerköy ovalarıdır. Yerköy Ovası tepelikler arasında Delice Irmak’ın taşıdığı alüvyonların çökmesiyle oluşmuş alüvyal bir düzlüktür. Boğazlıyan Ovası’da ilçenin batısında çevredeki tepelerden inen dere ve çayların taşıdıkları alüvyonlarla örtülü olup 6 - 7 km boyunda 5 - 6 km enindedir.

Sarıkaya İlçesi’nin 5 - 6 km kuzeyinde yine aynı şekilde oluşan verimli bir ovadır. Bu ovanın kenarlarında Karayakup Hasbek ve Çıkrıkçı köy ve kasabaları bulunmaktadır. Ayrıca çıplak yüzeylerden inen seller vadi diplerinde taban ovaları oluşturmuştur. Çekerek Suyu Vadisi ve Karanlıkdere’de yer alan bağ - bahçe arazileri bu özelliktedir. Bu verimli topraklarda vadilerdeki ılık iklimin de etkisiyle üzüm fıstık ve ayva gibi çeşitli meyveler yetiştirilmektedir.

Vadi kenarları ve dağ eteklerinde sellerin bıraktığı materyallerden birikinti konileri oluşturmuştur. Bu birikinti alanlarına Karamağara Deresi’nin tabanlı vadisi kenarlarında beligin olarak rastlanmaktadır.

İKLİM ÖZELLİKLERİ

Yozgat İl’inde İç Anadolu Bölgesi’nin yarı kurak karasal iklimi hakimdir. Deniz etkisine kapalı olduğu için yazlar sıcak ve kurak; kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Yaz ile kış; gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları yüksektir. Sert iklim koşulları Yeşilırmak havzasına giren Çekerek Vadisi’nde biraz yumuşamakta az da olsa Karadeniz ardı ikliminin etkileri görülmektedir.

İL’İN İKLİM ELEMANLARI BAKIMINDAN DURUMU

SICAKLIK: Karalar çabuk ısınır ve çabuk soğur. bu özellikten dolayı deniz etkisen kapalı olan Yozgat’ta yazlar sıcak kışlar ise soğuk geçer. Temmuz ve Ağustos en sıcak aylardır. Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 19.20 C dir. Görülen en yüksek sıcaklık 37.10 C olup 31 Temmuz 1957 tarihinde kaydedilmiştir.

Sıcaklığın 30 0 C ve üzerinde olduğu gün sayısı ortalama 9.8 dir. 250 C nin üzerinde olduğu gün sayısı ise 54.3’tür. Ancak sıcak olan bu günlerde bile karasllıktan dolayı geceler serindir. Yılın en soğuk ayı Şubat olup ortalama sıcaklık -2.1 0C dir. Yozgat’ta kaydedilen en düşük sıcaklık -24.4 0C dir ve 23 Şubat 1985’te ölçülmüştür. Ortalama olarak yılın 107.8 gününde sıcaklık 00C’nin altına düşer. Bu günler donlu gün kabul edilir. Ortalama olarak sonbaharda ilk don tarihi Ekim ayı sonu ilkbaharda son don tarihi ise Mayıs ayı başlarıdır.

NEMLİLİK ve YAĞIŞLAR: İl’de yağışın aylara ve mevsimlere göre dağılışı düzensizdir. Kış ve ilkbahar yağışlı mevsimler olup kış aylarında genel olarak kar yağışı görülmektedir. İlk kar Kasım ayı başlarında düşer ve Mayıs’ın ilk haftasına kadar devam eder. Yılda ortalama 34 gün kar yağar. Karla örtülü günler sayısı 57.4’tür. Ölçülen en yüksek kar kalınlığı ise 92 cm dir.

İlkbaharda görülen yağışların çoğunu gündüz ısınan havanın hızla yükselerek soğuması ve yağışa dönüşmesinden kaynaklanan “Kırkikindi Yağmurları” oluşturur. Yıllık ortalama yağış miktarı 554.6 mm dir. Yıllık yağış gün sayısı 113.7 dir. Genel olarak bahar aylarında görülen dolu şağışlarının ortalaması ise 3.3 gündür. Ortalama 42.3 gün kırağılıdır. Yılın 11 gününde sis görülür. Kaydedilen ortalama orajlı (gök gürültülü şimşekli) gün sayısı 15’dir. Ortalama bağlı nem % 66 olup en yüksek orana Aralık - Ocak aylarında (% 77) en düşük orana Ağustos ayında (% 54) ulaşır.

BAŞINÇ ve RÜZGARLAR: Coğrafi konumundan dolaşı İl’de hakim rüzgar yönü doğuya yakın kuzeydoğu (ENE) dur. Bu yönden yılda 7 743 saat rüzgar eser ortalama rüzgar hızı 2.9 m/sn dir. En hızlı rüzgar 33.1 m/sn dir. Ortalama kuvvetli rüzgarlı (hızı 10.8 m/sn ile 17.2 m/sn arası) gün sayısı 46.1; fırtınalı (17.2 m/sn ve üzeri) gün sayısı 4.6 dır. Yozgat’ın yerel basıncı ortalama 869.3 milbardır. En yüksek değer 892.9 olup Ekim ayındı en düşük değer 841.2 mb olup Mart ayında kaydedilmiştir.

BULUTLULUK ve GÜNEŞLENME: Yılın ortalama bulutluluk miktarı 4.6/10 olup 108.6 gün açık (0.0/10 - 1.9/10) geçer. Ortalama bulutlu gün (2.0/10 - 8.0/10) sayısı 184.8 gündür. 73.7 gün ise kapalı (8.0/10 - 10.0/10) geçer.

Günlük ortalama güneşlenme süresi 6 saat 44 dakikadır. En fazla güneşlenme süresi Temmuz ayında ortalama 11 saat 04 dakika en az güneşlenme süresi ise ortalama 02 saat 57 dakika ile Ocak ayındadır.

Yılın ortalama güneşlenme şiddeti 323.63 Cal/Cm2 dir. Yıllık ortalama olarak 1076.4 mm buharlaşma olmaktadır.

. Ençok sisli gün: ÇANDIR (38 Gün)
. En az sisli gün: AYDINCIK (3 gün)
. En az yağış alan yer: BOĞAZLIYAN (377.1 mm)
. En çok yağış alan yer: AKDAĞMADENİ
. En az karla örtülü gün: AYDINCIK (12 gün)
. En yüksek basınç: BOĞAZLIYAN (913.9 mb)
. En çok orajlı gün: AYDINCIK (23 gün)
. En az orajlı gün: ÇANDIR (9 gün)

Dünya iklimi değişiyor. Gaz emisyonlarının meydana getirdiği küresel ısınma; ulaşım araçları ve termik santrallerde kömür - petrol gibi organik kökenli yakıtların kullanılması sonucunda Co2 oranının artarak sera gazı etkisi yaratması ile gerçekleşmektedir.

Tüm dünyada yaşanan bu ısınma ve iklim değişiklikleri Yozgat İl’inde de son yıllarda etkili olmaktadır. Bundan dolayı sıcaklık yağış ve mevsim süreleri uzun yıllar ortalamaların dışında değerler göstermektedir.